Uit
onderzoek blijkt dat de media inspelen op het veranderende beeld van
mannelijkheid en hier misschien zelfs wel aan bijdragen. Onderzoek
van Frank (2014) laat zien dat lichaamsbeharing in tijdschriften wordt
neergezet als iets negatiefs. Ontharing wordt daarentegen neergezet als
belangrijk voor gezondheid en hygiëne en als een vorm van controle in een tijd
van ‘mannelijke crisis’.
Een 'mannelijke crisis'?
Mannen worden steeds meer neergezet als objecten van
een ‘gaze’ (objecten om naar te kijken), de homocultuur heeft steeds meer
invloed en de consumptie van mannelijke schoonheidsproducten neemt toe. Tijdschriften
presenteren lichaamsontharing bij mannen op een aantal manieren. Ten eerste
wordt er in tijdschriften vaak verwezen naar wat vrouwen mooi vinden. Ten tweede
wordt lichaamsbeharing bij mannen vaak neergezet als een medisch probleem waar
een bijpassende medische oplossing voor gezocht moet worden. Ten derde wordt
het beeld geschetst van de man tegen de natuur. Beharing wordt gezien als iets
natuurlijks, iets ongeremds en door te ontharen kan de man weer de controle
terugkrijgen over zijn eigen lichaam. Als laatste worden mannen in
tijdschriften geaccepteerd als trimmers en consumenten binnen een markt die
eerst alleen bedoeld was voor vrouwen of homoseksuelen. Mannen worden uitgedaagd om
‘mannelijk genoeg’ te zijn om al hun lichaamsbeharing te verwijderen.
Dit
onderzoek laat dus zien dat de media, in dit geval tijdschriften, een rol
kunnen spelen bij het beïnvloeden en in stand houden van een beeld van
mannelijkheid en ontharing.
Toch bestaat
er ook protest door mannen tegen het veranderende schoonheidsideaal. In
Brazilië werd een reclame getoond van Gillette waarin een erg behaarde man
zichzelf ging scheren en vervolgens aandacht kreeg van vrouwen. Behaarde mannen
voelden zich echter gediscrimineerd en er ontstond veel protest. De reclame is
hierdoor van de televisie en van het internet gehaald.
Welke andere vormen van media beïnvloeden het idee van wat mannelijkheid is?
~ Annerie, Anouk en Rachèl
Frank, E. (2014). Groomers and
Consumers: The Meaning of Male Body Depilation to a Modern
Masculinity
Body Project. Men and Masculinities, 17(3),
278-298.
Bij de
ontwikkeling van de trend van lichaamsontharing kan er vanuit een historisch
oogpunt worden gekeken naar hoe er in het verleden over lichaamsbeharing bij
mannen en vrouwen werd gedacht.
In mythologische verhalen kan men zien dat
lichaamshaar op symbolische wijze verschillend is gekoppeld aan mannen en
vrouwen. Van oudsher wordt mannelijke beharing gelijk gesteld aan mannelijkheid
en wordt vrouwelijk lichaamshaar in verband gebracht met baldadigheid en de
ontkenning van vrouwelijke seksualiteit. Vandaar dat de voorkeur uitgaat naar een vrouw zonder of met heel weinig lichaamshaar, zoals te zien is bij De Geboorte van Venus.
De Geboorte van Venus
Hoewel enkele benaderingen harige vrouwen erotiseren en zien als aantrekkelijk, krachtig en zeer
geslachtelijk, geldt dat vrouwelijk lichaamshaar in het algemeen met andere
termen in verband wordt gebracht. Namelijk met krankzinnigheid, hekserij en de
duivel. Dit terwijl mannelijk lichaamshaar (vooral gezichtshaar) wordt gelinkt aan
macht, kracht, vruchtbaarheid, leiderschap, lust en mannelijkheid.
Bovenstaand
verband tussen lichaamsbeharing en mannelijkheid is deels biologisch te
verklaren (zie biologische aspecten) doordat haar gaat groeien op het moment
dat mannen geslachtsrijp worden. Maar, dit geldt ook voor vrouwen. Waar komt
dan de associatie vandaan tussen lichaamshaar en in het bijzonder mannelijke
vruchtbaarheid en macht?
Een
evolutionaire verklaring hiervoor suggereert dat de link uit zeer vroege tijden
komt, waarin een harige man er stoerder/angstaanjagender uitzag voor zijn
rivalen en dus hielp dit om seksuele dominantie te verkrijgen. Echter, zo’n
uitleg gaat absoluut niet kritisch om met de huidige sociale normen en
structuren, te lezen bij de sociaal-culturele aspecten.
~ Annerie, Anouk en Rachèl
Toerien, M., Wilkinson, S., 2003,
Gender and body hair: Constructing the feminine woman, Women’s Studies International Forum, Vol. 26, No. 4,
pp. 333 – 344 Fahs,
B., Delgrado, D.A., 2011, The specter of excess: Race, class and gender in
women’s body hair narratives, p. 13-25
Bij de ontwikkeling van de trend van lichaamsontharing is het ook van belang om kort stil te staan bij biologische aspecten van beharing. Ondanks dat we aannemen dat mannen hariger zijn dan vrouwen kan de hoeveelheid haargroei erg
verschillen, afhankelijk van factoren zoals leeftijd, genen en ‘ras’. Dit
weerlegt de gedachte dat alle mannen meer haar hebben dan alle vrouwen. Mannen
en vrouwen hebben verschillende haargroeipatronen en die zijn afhankelijk van
de balans tussen de hormonen testosteron en oestrogeen. Als gevolg hiervan
hebben mannen gemiddeld genomen meer haargroei op het gezicht, de borst, rug,
benen, armen en schaamstreek dan vrouwen.
Een
toegenomen hoeveelheid haargroei kan bij vrouwen een onderliggende aandoening
weergeven, echter is dit niet regelmatig het geval. Slechts 1% van de vrouwen
die een arts bezoekt in verband met haargroei wordt gediagnosticeerd met een
endocriene (afgifte hormonen) stoornis. Echter wordt er geschat dat 20% van de
vrouwen leidt aan een vorm van Polycysteus ovarium syndroom. Dit is een aandoening
waarbij een overmatige hoeveelheid haargroei, een storing in de menstruatie en
obesitas worden gezien in combinatie met vergrote cysteuze eierstokken.
Regelmatiger wordt gezien dat vrouwen genetisch gevoeligere haarzakjes hebben
voor androgeen (eveneens een hormoon), waardoor er meer haargroei plaatsvindt
wanneer het oestrogeen/androgeen evenwicht verschuift. Dit gebeurt in
veranderende processen van het lichaam zoals de puberteit, zwangerschap,
menopauze of stress. Daarnaast neemt bij beide geslachten veel van ons
lichaamshaar af met de leeftijd, maar wordt het gezichtshaar doorgaans meer.
Desalniettemin
heeft haargroei ookfunctioneel nut.
Lichaamsbeharing is dus niet alleen maar verbonden met mannen. Of mensen vinden dat
vrouwen teveel haar hebben is niet alleen biologisch te verklaren, maar vooral ook
door sociale- en culturele aspecten. Lees daarover verder bij de sociaal-culturele aspecten.
~ Annerie, Anouk en Rachèl
Toerien, M., Wilkinson, S., 2003,
Gender and body hair: Constructing the feminine woman, Women’s Studies International Forum, Vol. 26, No. 4,
pp. 333 – 344
"Man changes with the times, and we change with man."
- Gilette
Gilette presenteert zichzelf als een merk dat rekening houdt met de man en zegt in te spelen op de trends die met de tijd veranderen. Zoals je in bovenstaand filmpje kunt zien zijn er al vele trends geweest wat betreft gezichts- en lichaamshaar. Dit suggereert dat de verandering in het gedrag van mannen met betrekking tot ontharing te danken (of te wijten) is aan een verandering in de heersende trend. Wat is hip? Wat is in? Wat we nu mooi vinden, vond men jaren geleden wellicht afgrijselijk.
Trend of keuze? Dat is interessant om over na te denken. We zeggen vaak: 'Doe gewoon waar je je fijn bij voelt'. Toch denken wij dat ontharingsgewoonten niet alleen ontstaan uit een persoonlijke mening over wat je fijn vindt om te doen. Anders zouden alle mannen ineens op een wonderbaarlijke manier dezelfde dingen fijn vinden. Dat lijkt ons zeer onwaarschijnlijk!
Katz en Lazarsfeld, 1955
Hoe verklaren we dan de magische eensgezindheid die er bij velen lijkt te heersen als we het over ontharing hebben? De two-step flow model van Katz en Lazarsfeld laat zien dat er bepaalde ideaalbeelden ontstaan (of geconstrueerd worden) die door de massamedia verspreid worden. De weg van de media naar het individu gaat in zekere zin niet geheel rechtstreeks. Het nieuwe ideaal, of de nieuwe trend, wordt eerst toegepast door bekende figuren die vervolgens ook weer door de media gepresenteerd worden. Zij fungeren als rolmodellen voor de individuen die met zo'n rolmodel in contact zijn gekomen. Na het zien van een rolmodel zal het individu het gepresenteerde ideaal gaan internaliseren en de rolmodellen gaan spiegelen. Uiteraard krijgen wij geen rechtstreekse berichten van sterren die te zien zijn in de media. Echter zijn wel steeds meer sterren online te bereiken, via Social Media. Denk hierbij aan YouTube-sterren. Dat is waar met deze uitleg van het two-step flow model op gedoeld wordt.
Adapteren deze rolmodellen een nieuwe trend of maken zij die? Dat is een punt waarover te discussiëren valt. Achter dit wetenschappelijk model schuilt namelijk de overtuiging dat de hooggeplaatste personen in de maatschappij ook nog een instantie boven zich hebben die bepalen wat de trend is, en dus ook bepalen wat deze rolmodellen als trend gaan verspreiden. Baas boven baas. Zou dat kunnen?
Of introduceren de rolmodellen de nieuwe trends zelf? Zíjn zij de personificatie van het nieuwe ideaal? Één ding is duidelijk. Waarschijnlijk wordt er bij de rolmodellen onderling ook het een en ander afgekeken. Wie de daadwerkelijke trendsetter van de bakkebaard was zullen we dus nooit weten.
Wat zijn de rolmodellen van deze tijd?
~ Annerie, Anouk en Rachèl
Hodkinson, Paul (2011), Media, culture and society. An introduction. Sage.
Bij de
ontwikkeling van de trend van lichaamsontharing zijn er sociaal-culturele aspecten
te benoemen die een rol hebben gespeeld of waarvan gesuggereerd wordt dat zij
een rol hebben gespeeld. Die proberen wij te belichten om daarmee de
ontwikkeling van de trend beter te kunnen begrijpen.
De
ontwikkeling van ontharing begon tegen de tijd dat genderverschillen op andere
gebieden steeds minder werden. In de jaren ’20 kwam het vrouwelijk kiesrecht,
het verlies van beperkende kledingstijlen (nu nadruk borst en taille) en een
verlies van de norm voor vrouwen om discreet in het openbaar te zijn. Dit kan
ervoor hebben gezorgd dat ontharing is ontwikkeld om symbolisch het verschil in
geslacht te onderhouden in een periode dat geslachtsmarkers teniet werden
gedaan.
In de jaren
’30 wordt er een link gelegd tussen ontharing en hygiëne. Destijds was er het
algemene beeld dat beharing vuiler was dan gladheid en dat elke lichaamsopening
vuil is. Aangezien vrouwen een lichaamsopening meer hebben heerste de
overtuiging dat een vrouw vuiler was dan de man. Er wordt gesuggereerd dat de
vrouw zichzelf zou zijn gaan ontharen als gevolg van deze culturele gedachte.
Harpers Bazaar, 1922
De
ontwikkeling van de haarloze norm bij vrouwen kan mogelijk ook worden gevonden
in de voorwaarde dat vrouwen zichzelf minder volwassen mogen zien. Lichaamshaar
is een signaal voor (seksuele) volwassenheid en voor mannelijke kracht. Door te
benadrukken dat vrouwen lichaamshaar moeten verwijderen kan er een
sociaal-culturele vergelijking worden gemaakt met een kind-achtige status dat
passief is en afhankelijk van mannen (een bewering uit de jaren ’80).
Mannen
scheren zich dagelijks en daardoor herinneren zij de familie en zichzelf aan
hun mannelijkheid. Echter, wanneer vrouwen schrijven over verwijdering van
haren heerst er geheimhouding en schaamte. Dit leidt tot de gedachte dat
ongewenst haar beschamend is en het weghalen ervan eveneens. Deze geheimhouding
voorkomt dat zowel mannen als vrouwen de last erkennen van vrouwelijke
schoonheid en de biologische werkelijkheid wordt ermee ontkend (jaren ’80).
Feministen
benadrukken de inspanning die een vrouw moet doen om er aanvaardbaar vrouwelijk
uit te zien. Als vrouwen niet aan de schoonheidsstandaarden voldoen krijgen zij
een schuldgevoel doordat er een vergelijking wordt gemaakt met luiheid en
onaantrekkelijkheid. Dit resulteert in een cyclus van inspanning om de illusie
te behouden dat vrouwelijkheid moeiteloos is (jaren ’80-’90). Om die reden
geven feministen aan dat vrouwen moeten stoppen met de stilte rondom
schoonheid.
commercial Gillette Venus Jennifer Lopez, 2011
Massamedia en marketingcampagnes hebben door de tijd heen bijgedragen aan het ideaalbeeld
van ontharing bij vrouwen doordat zij het modebeeld weerspiegelden,
bijvoorbeeld in de jaren ’20 waarbij er nadruk op kale oksels werd gelegd door
het modebeeld dat meer bloot liet zien en boeken/tijdschriften van de jaren ’40
waarbij er specifiek op kale benen werd gefocust. De haarloosheidsnorm berust
op heteroseksuele voorwaarden waarbij de tem ‘male gaze’ van toepassing is:
vrouwen moeten als lustobject dienen voor de man. Een Gillette Venus commercial
met Jennifer Lopez geeft een indruk van hoe het ideaal van de vrouw in 2011 wordt
neergezet. Een advertentie van scheermesjes van het
Amerikaanse merk Schick uit 2011 beschrijft het volgende:
“A whole weekend away
from your razor”
Hiermee wordt de indruk gegeven dat het normaal is dat iedere vrouw
zich dagelijks of om de paar dagen onthaart.
Shave-Cation, 2011
De verhoogde
toegankelijkheid van pornografie op het internet heeft gezorgd voor de
acceptatie van verwijdering van schaamhaar als norm. Schaamhaar verwijdering
blijkt een belangrijk aspect te zijn van het uiten van seksualiteit en
participatie in seksuele activiteit. Het verwijderen heeft dus ook een belangrijke
psychoseksuele basis.
De redenen
voor ontharing voor vrouwen in de laatste tientallen jaren is dat haarloosheid
wordt gelinkt aan aantrekkelijkheid, vrouwelijkheid, reinheid, voorkeur
man/partner voor seks of seksueel genot en de druk van anderen of naleving van
sociale normen. Indien vrouwen zich niet aan de haarloze norm houden krijgen
zij ervaring met de negatieve gevolgen waarin ze minder seksueel aantrekkelijk,
gezellig, positief, gelukkig en als meer agressief dan vrouwen zonder beharing
worden gevonden.
Zie jij veel terug van deze negatieve gevolgen in het dagelijks leven? Zie jij jezelf als slachtoffer van negatieve gevoelens met betrekking tot lichaamsontharing?
~ Annerie, Anouk en Rachèl
Toerien, M., Wilkinson, S., 2003,
Gender and body hair: Constructing the feminine woman, Women’s Studies International Forum, Vol. 26, No. 4,
pp. 333 – 34 Fahs,
B., Delgrado, D.A., 2011, The specter of excess: Race, class and gender in
women’s body hair narratives, p. 13-25 Braun, V., Tricklebank, G., Clarke, V., 2013, ‘‘It Shouldn’t Stick Out from Your Bikini at the Beach’’: Meaning,
Gender, and the Hairy/Hairless Body, Psychology of
Women Quarterly 37(4) 478-493
